Μια αδημοσίευτη συνέντευξη για τα Μουσικά Σχολεία

του Στέργιου Ζυγούρα στην Αφροδίτη Παπακαλού για το περιοδικό Δίφωνο

1. Τι το ιδιαίτερο έχουν οι δικοί σας μαθητές σε σχέση με όσους πηγαίνουν σε γενικά σχολεία;

Για την επιλογή των μαθητών που θα φοιτήσουν στην Α΄ τάξη Γυμνασίου των Μουσικών Σχολείων, συγκροτείται, για κάθε Σχολείο, Επιτροπή Επιλογής που ορίζεται με Απόφαση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, μετά από πρόταση της Καλλιτεχνικής Επιτροπής (του οργάνου που στηρίζει διοικητικά και παιδαγωγικά τα Μ.Σ.). Οι υποψήφιοι μαθητές αξιολογούνται για την εγγραφή τους στην Α΄ τάξη Γυμνασίου του Μουσικού Σχολείου σε θέματα ρυθμού, ακουστικής ικανότητας, φωνητικής ικανότητας, διάκρισης ηχοχρωμάτων και προαιρετικά ένα Μουσικό Όργανο.

2. Διακρίνετε κάποιες ευαισθησίες στα παιδιά αυτά;

Εφόσον στη διαδικασία επιλογής που προαναφέρθηκε μετέχει διπλάσιος τουλάχιστον αριθμός υποψηφίων από τις θέσεις που προσφέρει ένα Μουσικό Σχολείο, είναι πιθανό οι επιλεγμένοι τελικά μαθητές να διαθέτουν ικανότητες αντίληψης-αναπαραγωγής ηχητικών και νοηματικών (μουσικών) μορφωμάτων άνω του μέσου όρου (αν μπορεί κάποιος παρακινδυνευμένα να μιλήσει για «μέσο όρο»). Η «μουσική» αντίληψη-ικανότητα όμως, υπό την ευρεία έννοια, είναι κοινό και όχι ιδιαίτερο γνώρισμα. Μέσω αυτής, για παράδειγμα, κάθε άνθρωπος μαθαίνει τη μητρική γλώσσα. Μέσω της προφορικής διαδικασίας, ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποκωδικοποιεί νοήματα και συναισθήματα, τα οποία στη συνέχεια ανασυνθέτει και μιμητικά αναπαράγει, αναπτύσσοντας σταδιακά την πολυπλοκότητά τους.

3. Γιατί ένας μαθητής να προτιμήσει το μουσικό σχολείο;

Το υπάρχον νομικό πλαίσιο των Μ.Σ. κάνει λόγο για προετοιμασία και κατάρτιση προς την επαγγελματική κατεύθυνση, συνεπώς με βάση και αυτήν την πρόβλεψη, κάποιες οικογένειες επιδιώκουν την είσοδο των παιδιών τους με αυτή την προοπτική. Οι αντιφάσεις στην πράξη είναι τρεις: Πρώτον, από την ίδρυσή τους τα Μ.Σ. δεν έχουν δεχθεί καμιά τροποποίηση-προσθήκη στο χαλαρό και ελλιπές νομικό-λειτουργικό τους πλαίσιο. Δεύτερον, η ίδια η έννοια της «μουσικής» στην παιδεία έχει να κάνει με ψυχαγωγία (διάπλαση ήθους/προσωπικότητας), κάτι που συχνά παρεξηγείται και υλοποιείται στο επίπεδο της διασκέδασης. Τρίτον, η προβλεπόμενη προ-επαγγελματική διάσταση δεν συμβαδίζει ούτε με το πρόσφατο διαθεματικό-αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών της μουσικής ως μάθημα της «γενικής» παιδείας. Τέλος οι λυκειακές τάξεις ενός Μουσικού Σχολείου προσπαθούν να ισορροπήσουν μέσα στο προβληματικό πλαίσιο κάθε Λυκείου που λειτουργεί ως προθάλαμος των ΑΕΙ. Προκύπτουν τελικά δύο ερωτήματα: α) είναι συγκρουόμενες ή τεμνόμενες οι δύο θεωρήσεις της μουσικής παιδείας; (γενικής και ειδικής) και β) ποια είναι η τομή της μουσικής (ως γενικής παιδείας) και της υποχρεωτικής παιδείας που προβλέπεται τόσο από τη νομική, όσο και την πολιτισμικά συνομολογημένη θεώρησή της;

4. Ποια προβλήματα έχετε ν΄αντιμετωπίσετε;

Πρώτο λειτουργικό πρόβλημα είναι η χρηματοδότηση των Μ.Σ. που διαπιστώνεται στη μόνιμη και έγκαιρη στελέχωση, στα κτηριακά προβλήματα, στα ζητήματα εξοπλισμού. Εκτιμώ πως το πρόβλημα είναι δευτερογενές και οφείλεται στη σημασία που δίνει η πολιτεία στη μουσική παιδεία. Δυστυχώς, μόλις χθες (18-12-2007) ακούσαμε τον κ. Στυλιανίδη μέσα στη Βουλή (σελ. 2776) να επαναβεβαιώνει την κυβερνητική γραμμή περί χρηματοδότησης της παιδείας: η χρηματοδότηση δεν ακολουθεί την ποσοστιαία αύξηση του εθνικού προϊόντος, ούτε καν στοχεύει προς αυτήν. Με άλλα λόγια, ούτε ο παραγόμενος πλούτος δεν θα επενδύεται αναλογικά στην παιδεία.

Βέβαια τα χρήματα δεν λύνουν όλα ανεξαιρέτως τα προβλήματα. Μέσα σε πλήρη αντιφατικότητα, η ελληνική πολιτεία διακηρύσσει τη σπουδαιότητα της μουσικής και των τεχνών μέσα στην υποχρεωτική-γενική παιδεία, ενώ ταυτόχρονα τις αφήνει στις πέρα από το ωρολόγιο πρόγραμμα, προαιρετικές, «πολιτιστικές» δραστηριότητες. Επίσης, η ενσωμάτωση της ελληνικής προφορικής (λαϊκής) μουσικής σε ένα ιστορικά προβληματικό πλαίσιο διδασκαλίας-στόχευσης της δυτικής αστικής παράδοσης είναι ένας κίνδυνος υπαρκτός. Η πεισματική προσκόλληση στον ταμπουρά ως μοναδικού οργάνου αναφοράς του καθ’ ημάς θεωρητικού συστήματος έχει προσφέρει αγκυλώσεις ακόμα και στον πρακτικό τομέα. Τα θεωρητικά μαθήματα παραμένουν ασύνδετα με τα πρακτικά. Η αρμονία και το ντικτέ μονοπωλούν σχεδόν τη μουσική παιδεία στο Λύκειο. Τέλος, τα θεσμικά κενά και η νεφελώδης κεντρική διοίκηση, έχουν αφήσει τα Μουσικά Σχολεία να αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους, οικονομικά και μη, σε τοπικό και εξωθεσμικό επίπεδο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ποιότητα της παιδείας.

5. Τι θ’ αλλάζατε στα μουσικά σχολεία;

Σημειολογικά, θα καταργούσα τον προσδιορισμό «ιδιώτης» που πρόσφατα τοποθέτησε η πολιτεία δίπλα στον «εμπειροτέχνη» προκειμένου να προσδιορίσει με τις δύο λέξεις τον μουσικό που έχει προφορική και μη θεσμική μουσική παιδεία. Επειδή αυτή η απάντηση μάλλον απαιτεί ανάλυση, θα έλεγα τα εξής:

Τα Μουσικά Σχολεία αποτελούν έναν από τους κρίκους της κρατικής μουσικής παιδείας. Νομίζω πώς είναι σχεδόν αδύνατον να επέμβουμε αποτελεσματικά σ’ αυτόν, χωρίς να εξετάσουμε συνολικά το ζήτημα της μουσικής παιδείας που επιπρόσθετα παραπαίει μεταξύ δύο συναρμόδιων υπουργείων. Η συνολική αντιμετώπιση είναι κάτι που επί δεκαετίες αναβάλλεται, σηματοδοτώντας και τη διαρκή αντίληψη του ζητήματος της μουσικής παιδείας ως δευτερεύοντος. Μια μεταστροφή είναι δυνατή μόνο από τους ίδιους τους μουσικούς που θα πείσουν κάθε πολιτική ηγεσία και παράγοντα για το μείζον και το επείγον του θέματος. Οι μουσικοί όμως, με αφορμή τα εργασιακά θέματα και με μεγάλο ποσοστό δικής τους ευθύνης, παραμένουν διασπασμένοι. Ενδεικτική αναφορά: δημόσιοι και ιδιωτικοί, ωδειακοί και πανεπιστημιακοί, πρωτοβάθμιοι και δευτεροβάθμιοι, μόνιμοι και ωρομίσθιοι, ευρωπαϊκοί και παραδοσιακοί. Αν σε μια αναβαθμισμένη παιδεία η μουσική έχει κεντρική θέση, τότε τι μπορεί να δικαιολογήσει τις διαφορετικές απόψεις για τον κύριο ρόλο που έχει αυτή να επιτελέσει;

6. Τι παίρνουν οι μαθητές από εσάς και τι παραπάνω θα θέλατε να τους δώσετε;

Πέρα από το «γηράσκω αεί διδασκόμενος», πέρα από την ωσμωτική σχέση δασκάλου-μαθητή, υπάρχει και η θέση του αρχαιοελληνικού στοχασμού ότι η «μουσική» περισσότερο διδάσκει, παρά διδάσκεται.

Στέργιος Ζυγούρας καθηγητής κιθάρας στο Μουσικό Σχολείο Θεσσαλονίκης

20-12-2007