ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ & ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ-ΛΥΚΕΙΩΝ

 

του Στέργιου Ζυγούρα

 

Έχοντας ετήσια εμπειρία διδασκαλίας μουσικών μαθημάτων στο Μουσικό Γυμνάσιο-Λύκειο Θεσσαλονίκης και πολυετή εμπειρία διδασκαλίας στην Ωδειακή εκπαίδευση, θα ήθελα να θέσω υπ’ όψη σας ορισμένες σκέψεις.

Μη γνωρίζοντας τους οραματισμούς όσων ξεκίνησαν ιδεολογικά και πρακτικά το θεσμό των Μουσικών Γυμνασίων, διαμόρφωσα μια άποψη για το θέμα αυτό από την ως σήμερα διαμορφωμένη πράξη και τη σχετική νομοθεσία. Αντιλήφθηκα λοιπόν ότι τα Μουσικά Σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στοχεύουν στην συμπληρωματική (δίπλα στη γενική παιδεία) παροχή μουσικών γνώσεων και δεξιοτήτων που αφ’ ενός δίνουν μια γενική καλλιέργεια, αφ’ ετέρου προετοιμάζουν τους μαθητές που το επιθυμούν για την Ανώτατη Μουσική εκπαίδευση.

Με τους στόχους αυτούς δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω απόλυτα, έχοντας όμως την εξής επιφύλαξη: ότι η γενικότερη καλλιέργεια που προσφέρει η μουσική δεν πρέπει ποτέ να υποβαθμιστεί προς όφελος απόκτησης ειδικών μουσικών γνώσεων και υπηρέτησης επαγγελματικών στόχων από την πλευρά του μαθητή. Αντίθετα, μη ξεχνώντας ότι η Μέση εκπαίδευση παρέχει γενική καλλιέργεια, εμπειρίες, γνώσεις, και μη ξεχνώντας ακόμα το ρόλο της μουσικής στην περίοδο του υψηλότερου ελληνικού πολιτισμού με κέντρο την Αθηναϊκή Δημοκρατία, (στον οποίο πολλές φορές στείρα αναφερόμαστε), πρέπει όλοι όσοι εμπλεκόμαστε στο θεσμό αυτό με πρώτους τους κατέχοντες υψηλές διοικητικές θέσεις, να αγρυπνούμε διαφυλάσσοντας το ύψιστο αγαθό της παιδείας που στη σημερινή πραγματικότητα έχει υποστεί την ανάλογη με το επίπεδο του πολιτισμού μας φθορά. Θυμίζω επίσης ότι πρόσφατα ανακοινώθηκαν από το ΥΠΕΠΘ, μέτρα για τον επαναπροσδιορισμό των στόχων και την αναβάθμιση της από το Λύκειο παρεχόμενης παιδείας. Τα προβλήματα που αναφέρθηκαν να αφορούν τη γενική παιδεία δεν είναι καθόλου ξένα και στο χώρο των Μουσικών Γυμνασίων. Ο κίνδυνος να καταστεί η παιδεία απλή παροχή πληροφοριών και ο έλεγχος της εκμάθησης των πληροφοριών μέσω της απομνημόνευσης, είναι στην περίπτωση των Μουσικών Γυμνασίων κάτι παραπάνω από ορατός.

Τα πλεονεκτήματα που θεωρώ ότι έχει ο θεσμός των Μουσικών Γυμνασίων-Λυκείων είναι:

1.    Η ένταξη της μουσικής στη γενική παιδεία. Εκπληρώνεται έτσι η λειτουργικότητα της μουσικής και διευρύνεται η δυνατότητα να αντιληφθεί ο μαθητής ότι αυτή δεν είναι ένα επιπλέον μάθημα, αλλά ένας δίαυλος ανάπτυξης της επικοινωνίας, της έκφρασης, της κρίσης και της δημιουργικότητας.

2.    Η διδασκαλία δύο μουσικών συστημάτων (ελληνική και ευρωπαϊκή μουσική). Ωθείται έτσι ο μαθητής στη συνειδητοποίηση της διαφοράς των πολιτισμών και των σχέσεων που έχουν. Αποτελεί πραγματική επανάσταση το γεγονός ότι για πρώτη φορά το νέο ελληνικό κράτος αναλαμβάνει την ευθύνη να προσδιοριστεί πολιτισμικά μέσω της μουσικής, διδάσκοντας μαζικά την κληρονομιά του.

3.    Η ταυτόχρονη διδασκαλία περισσοτέρων από δύο πρακτικές μουσικές εφαρμογές (τραγούδι, όργανα) και η διδασκαλία συναφών ή ομοειδών προς τη μουσική δραστηριοτήτων (χορός, θέατρο). Βοηθιέται έτσι η ολοκλήρωση της έννοιας της μουσικής στη συνείδηση του μαθητή μέσω των διαφορετικών ηχητικών παραμέτρων (ηχόχρωμα, ρυθμός, ύψος) και διευρύνεται η δημιουργικότητα και η ανάπτυξη της κρίσης του σε χώρους που έχουν άμεση σχέση με τη μουσική ή ήταν (στην αρχαιότητα) συνώνυμοι με τη "μουσική".

Από τα προβλήματα που αντιλήφθηκα στο χρόνο που δίδαξα στο Μουσικό Γυμνάσιο-Λύκειο Θεσσαλονίκης, άλλα προέρχονται από τη Γενική παιδεία, άλλα από την Ωδειακή νοοτροπία (που ως ένα βαθμό έχει εισχωρήσει αναπόφευκτα) και άλλα οφείλονται στη νεότητα του θεσμού:

 

1.    Κυριαρχεί μεταξύ ορισμένων μαθητών και γονέων η άποψη ότι τα Μουσικά Γυμνάσια-Λύκεια αποτελούν ένα εφαλτήριο για τα Μουσικά Πανεπιστήμια, για τα οποία μάλιστα οι μαθητές πρέπει να πριμοδοτούνται. Αν αυτή η άποψη παγιωθεί ηθικά ή/και νομοθετικά, κάθε προσπάθεια ουσιαστικής παροχής παιδείας μέσω της μουσικής είναι καταδικασμένη. Ο σκοπός των Μουσικών Γυμνασίων πρέπει να είναι ξεκάθαρα οροθετημένος ακόμα και στην περίπτωση που θα προβλεφθούν ειδικοί όροι εισαγωγής των μαθητών στα Πανεπιστήμια.

2.    Η απομνημόνευση γνώσεων (ουσιαστικά πληροφοριών) ζητείται από τους μαθητές σε "θεωρητικά" μαθήματα μουσικής. Παραγνωρίζεται έτσι το ενιαίο της μουσικής και διαχωρίζεται σε πράξη και θεωρία, χωρίς να αντιλαμβάνεται ο μαθητής τη μεταξύ τους σχέση.

3.    Το πρόγραμμα διδασκαλίας του πιάνου και η Υπουργική Απόφαση της 27-3-96 (Α6 περί εισαγωγής των μαθητών) για τα Μουσικά Γυμνάσια-Λύκεια φανερώνουν μια ανεπεξέργαστη μεταφορά των Ωδειακών πρακτικών και στόχων που έχουν τα δικά τους προβλήματα, δεν έχουν ουσιαστικά ποτέ αναθεωρηθεί από τις αρχές του αιώνα και δεν συμβαδίζουν με τις αρχές πάνω στις οποίες χτίστηκαν τα Μουσικά σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

4.    Το ωρολόγιο πρόγραμμα κάθε τάξης δεν δίνει την αναγκαία έμφαση στον αθλητισμό και στην ελληνική γλώσσα. Πρόκειται για δύο συνιστώσες που ως Έλληνες και ως ασχολούμενοι με τη μουσική δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Είναι γνωστό ότι η ολοκλήρωση του ανθρώπου βασίζεται στην αρμονική συνεργασία και ισότιμη ανάπτυξη σώματος και πνεύματος. Είναι επίσης γνωστή τόσο η άρρηκτη σχέση γλώσσας και μουσικής, όσο και το γεγονός ότι ο σημαντικότερος φορέας ενός πολιτισμού και ο βασικός λόγος της συνέχειας του ελληνικού πολιτισμού από την αρχαιότητα ως σήμερα είναι η γλώσσα. Στο σημείο αυτό τα Μουσικά Γυμνάσια-Λύκεια, με την πρόσθετη αφορμή ότι διδάσκουν για πρώτη φορά οργανωμένα τις παραδόσεις της ελληνικής μουσικής, οφείλουν να πρωτοπορήσουν και να δώσουν τα φώτα και την εμπειρία τους στην οργάνωση του προγράμματος διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στα Γενικά Λύκεια. Με αφετηρία το σημείο αυτό, τα Μουσικά Γυμνάσια-Λύκεια θα δείξουν ότι δεν είναι απλώς ειδικά σχολεία που επιβαρύνουν υπέρογκα σε σχέση με το μέγεθός τους τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά αποτελούν και έναν από τους χώρους άντλησης ιδεών-εμπειριών για το μετασχηματισμό των γενικών σχολείων της επικράτειας.

5.    Δεδομένου ότι οι αμοιβές των ωρομισθίων καθηγητών είναι χαμηλές σε σχέση με τις ήδη ανεπαρκείς των μονίμων, είναι ανάγκη να διαμορφωθεί ένα ειδικό εργασιακό καθεστώς για ένα ειδικό σχολείο που αναζητεί προσωπικό που θα διδάξει πολιτισμό. Κατά τη γνώμη μου ο πραγματικά υψηλού επιπέδου άνθρωπος που ασχολείται με τις ελληνικές παραδόσεις, αλλά και ο πραγματικά καταξιωμένος μουσικός του δυτικού μουσικού συστήματος που φοίτησε ή όχι σε Πανεπιστήμια, δεν πρέπει να υποχρεώνεται να διανύσει τη γραφειοκρατικά προσδιορισμένη πορεία ένταξης του στο σχολείο, για να απολάβει μια στοιχειωδώς ικανοποιητική αποζημίωση. Είναι χρέος του κράτους να μεριμνήσει άμεσα για το θέμα αυτό που αφορά κυρίως τους μεγαλύτερους σε ηλικία Έλληνες που γνωρίζουν καλύτερα την Ελλάδα, αποζημιώνοντάς τους για κάτι που δεν μπορεί να αποτιμηθεί σε χρήμα και παρά το γεγονός ότι αυτοί ίσως ουδόλως επιδιώξουν κάτι τέτοιο.

 

Οι προτάσεις που θα ακολουθήσουν, στοχεύουν στη διατήρηση και τη διεύρυνση των πλεονεκτημάτων που έχει κατακτήσει η μουσική παιδεία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μέσω των ειδικών σχολείων και στον περιορισμό των προβλημάτων που έχουν εμφανιστεί ή ελλοχεύουν:

 

·      ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΣΤΟΧΩΝ ΠΟΥ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΘΕΜΕΛΙΟ ΛΙΘΟ  Κατοχύρωση του ρόλου των Μουσικών Γυμνασίων-Λυκείων ως σχολείων παροχής γενικών περί τη μουσική γνώσεων και ως σχολείων που στοχεύουν στη γνώση των ελληνικών παραδόσεων, στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας, της κρίσης και στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας. Ο ρόλος αυτός επιτυγχάνεται με το σχεδιασμό και την υλοποίηση των Μουσικών Δημοτικών και Μουσικών Νηπιαγωγείων. Τα Μουσικά Λύκεια αποτελούν προθάλαμο για τα Μουσικά Πανεπιστήμια, αλλά όχι αποκλειστική επιδίωξη, ή ικανή και αναγκαία συνθήκη. Το Τμήμα Μουσικής του ΥΠΠΟ πρέπει να συνεργάζεται αρμονικά με το τμήμα του ΥΠΕΠΘ που εποπτεύει τα Μουσικά Γυμνάσια-Λύκεια ώστε να μεταδοθούν οι θετικές εμπειρίες και να απορριφθούν οι αρνητικές.

 

·      ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΩΡΕΣ  Έμφαση στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας (αρχαίας και νεότερης). Υποχρεωτική διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο Λύκειο, ακόμα και μόνο για το γεγονός ότι τα αρχαιότερα πρωτότυπα κείμενα που αφορούν τη μουσικολογία είναι γραμμένα στα ελληνικά. Προαιρετική διδασκαλία ως δεύτερης ξένης γλώσσας (εκτός της γερμανικής) της λατινικής και της γαλλικής που επίσης προηγούνται χρονολογικά στη θεωρητική καταγραφή μουσικών θεμάτων που αφορούν τη διαμόρφωση του δυτικού πολιτισμού. Έμφαση στον αθλητισμό. Για την υλοποίηση αυτής της πρότασης, αλλά και της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας, μπορούν να περικοπούν από το πρόγραμμα ώρες διδασκαλίας μουσικών μαθημάτων. Η γλώσσα και ο αθλητισμός έχουν προτεραιότητα στην ολοκλήρωση του ανθρώπου.

 

·      ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ  Η διδασκαλία του πιάνου και της κιθάρας πρέπει να διατηρήσουν ως έναν από τους στόχους την εφαρμογή του θεωρητικού συστήματος της δυτικής μουσικής (θεωρία, αρμονία). Ταυτόχρονα η διδασκαλία των θεωρητικών μαθημάτων πρέπει να έχει άμεση εφαρμογή στην πράξη (κλίμακες, αρμονία,  ιστορία, μορφολογία .... πρέπει να συνδυάζονται με τραγούδι και οργανική εκτέλεση). Ο ρόλος των οργάνων στη μουσική πρέπει να είναι συνοδευτικός για τα τραγούδια και σολιστικός που δεν βασίζεται στη στείρα δεξιοτεχνία. Το ρεπερτόριο της δυτικής μουσικής πρέπει να αποτελείται από τα καλύτερα έργα διαφορετικών περιόδων και όχι από μη επιλεγμένης ποιότητας έργα του 18ου και 19ου αιώνα.

 

·      ΕΙΔΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ   Είναι ανάγκη να υπάρχει μια διαρκής και αυστηρή αξιοκρατική κρίση όλου του διδακτικού προσωπικού των Μουσικών Γυμνασίων-Λυκείων ακόμα και αν χρειαστεί να αρθεί το καθεστώς της μονιμότητας.

 

 

 

ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΖΥΓΟΥΡΑΣ

ΙΟΥΛΙΟΣ 1996